Bewegen tot een gezonde gewoonte maken: de rol van intentie, actieplannen en herhaalde uitvoering

Fysiotherapeuten hopen dat hun patiënten bepaalde oefeningen of bewegingsactiviteiten tot een goede gewoonte maken. Immers, een gewoonte vraagt weinig aandacht en bewuste inspanning, waardoor er minder kans is op terugval. De auteurs van dit artikel stellen dat voor het ontwikkelen van een gewoonte de patiënt natuurlijk eerst de intentie moet hebben het gedrag te willen uitvoeren. Maar ook goede intenties zijn niet voldoende. De patiënt zal aanvankelijk zijn voorgenomen acties welbewust moeten plannen. Actieplanning helpt hierbij. Bij actieplanning koppelt de patiënt het gedragsvoornemen mentaal aan een specifieke context: ‘Als ik morgen van het werk thuis kom ga ik eerst in het park wandelen’. Onderzoek laat zien dat actieplannen daadwerkelijk de kans op het uitvoeren van bijvoorbeeld oefeningen of sport verhoogt. Het gedrag zal vervolgens herhaaldelijk uitgevoerd moeten worden wil het geleidelijk geautomatiseerd worden tot een goede gewoonte. Het gedrag wordt daarna dan niet zozeer meer getriggerd vanuit de intentie maar vooral vanuit de context: ‘het is zondag ochtend, en à ik krijg zin om te gaan hardlopen’. Hoewel onderzoek de relaties tussen deze drie factoren (intentie, actieplannen en herhaalde uitvoering)  en gewoontevorming via experimenteel onderzoek duidelijk aantoont, blijft het volgens de auteurs nog onduidelijk of deze relaties ook spontaan in het dagelijks leven aanwezig zijn. Om dit te beoordelen voerden ze twee correlationele studies uit. Één studie bij studenten en één studie bij revalidanten. Via statistische mediatie analyse keken ze of (a) intentie leidt tot actieplannen en (b) actieplannen leidt tot herhaalde uitvoering, en zo uiteindelijk tot (c) gewoonte vorming.

Resultaten
Uit studie één volgt dat het effect van intentie op gewoontevorming bij sportief bewegen inderdaad via actieplannen en herhaalde uitvoering verloopt. Wat echter onduidelijk bleef was de richting van de causale relatie. Omdat te bepalen werd een tweede studie uitgevoerd. Ditmaal in een orthopedisch revalidatie centrum en een cardiologische revalidatie kliniek. Nu waren er geen twee meetmomenten in de tijd, maar vier. Op deze wijze kon intentie vooraf bepaald worden (t1) en konden de mate van verandering in het toepassen van actieplannen en herhaalde uitvoering in de tijd voorafgaande aan gewoontevorming bepaald worden (t2/t3). Dit alles kon uiteindelijk weer gerelateerd worden aan gewoontevorming op een nog later moment (t4).
Inderdaad blijkt nu dat intentie geen rechtstreeks effect had op de gewoontevorming van fysieke training op een later moment. Intentie heeft wel een indirect effect op gewoontevorming. Dit effect verloopt indirect via het laten toenemen van actieplanning en herhaalde uitvoering. Deze toenames bleken op hun beurt in de tijd vooraf te gaan in een toename van gewoonte vorming.

Opmerking samenvatter
Dit observationele onderzoek ondersteunt de bevindingen uit het experimentele onderzoek. Voor de fysiotherapeut is dit relevant. Als de fysiotherapeut bewegen tot een goede gewoonte wil maken zal hij volgens dit onderzoek minimaal drie dingen moet doen:

• de intentie van de patiënt verkennen en versterken (wat ziet de patiënt als voordelen?),
• de patiënt aanleren constant te denken in concrete actieplannen (voor je zien waar en wanneer je precies gaat sporten).
• de patiënt helpen het gedrag in aanvang daadwerkelijk (bewust) uit te voeren, door bijvoorbeeld ‘contracting’, ‘monitoring’ en ‘reminders’.

Als dit alles een tijdje gaande is mag de fysiotherapeut verwachten dat langzaam maar zeker een nieuwe goede gewoonte ontstaat die meer bestand is tegen terugval.