Stress verkort onze telomeren en leidt zo naar fysieke en mentale aandoeningen

Ernstige stress in de vroege kinderjaren verhoogt volgens de auteurs van dit artikel de kans op mentale aandoeningen zoals depressie, angst, eetstoornissen, en persoonlijkheidsstoornissen. Bovendien verhoogt deze stress de kans op het ontwikkelen van het spastische darmsyndroom, fibromyalgie, chronisch vermoeidheidssyndroom, obesitas en chronische pijn.
Het onderzoek rond het verband tussen vroege levensstress en ziekte centreert zich rond veranderingen in de HPA-as en neuro-immunologische veranderingen. Recent is er echter ook veel bewijs beschikbaar gekomen over de rol van telomeren in de relatie stress-ziekte.

Telomeren

Telomeren zijn DNA proteïne complexen aan het uiteinde van de chromosomen. Ze spelen een belangrijke rol bij de chromosomale stabiliteit. Voor het goed functioneren van de telomeren speelt hun lengte een belangrijke rol. Het enzym telomerase onderhoudt de lengte van de telomeren. Doordat de meeste lichaamscellen zeer lage telomerase niveaus hebben lukt het niet om de teleomeerlengte op peil te houden. De lengte van de telomeren nemen langzaam af met het toenemen van de leeftijd (met elke celdeling). In die zin wordt het verkorten van de telomeren gezien als een biologische klok die aftelt en zo de cellulaire veroudering bijhoudt. Hoewel de telomeer lengte van mannen en vrouwen bij de geboorte gelijk is, neemt de lengte bij mannen sneller af.

Somatische aandoeningen

Het verband tussen telomeer lengte en somatische aandoeningen is vooral onderzocht via de telomeer lengte in leucocyten en de cellen uit het mondslijmvlies. Beide type cellen zijn voor onderzoek makkelijk beschikbaar. De telomeer lengte van leucocyten blijkt een indicator te zijn voor aandoeningen elders in het lichaam zoals kanker, CVA, diabetes, en auto-immuunziekten. Verkorte telomeren worden geassocieerd met een verhoogd risico op overlijden,  kanker, en hoge bloeddruk. Vaak vindt men verkorte telomeren bij rokers, obesitas en alcohol misbruik.

Psychiatrische aandoeningen

Enkele psychiatrische aandoeningen die geassocieerd zijn met verkorte telomeren in leucocyten zijn: stemmingsstoornissen, behandeling resistente schizofrenie, milde cognitieve beperkingen, en Alzheimer.

Psychosociale stress

Telomeer lengte en telomerase activiteit zijn ook onderzocht in verschillende stressgerelateerde contexten. Verkorte telomeren zijn onder andere aangetoond bij verzorgers van partners met Alzheimer, vrouwen met een geschiedenis van fysiek geweld door de partner, bij vrouwen die een PTSS ontwikkelen na verkrachting (in tegenstelling tot vrouwen die geen PTSS ontwikkelen).

Vroege levensstress: relatie

Stress door vroege ernstige gebeurtenissen zoals mentaal of fysiek misbruik en verwaarlozing correleert met korte telomeer lengte later in het leven. De sterkte van de verkorting hangt samen met de ernst van de ervaren stress. Hoe langer een kind in een (bepaald) instituut in Boekarest verbleef des te korter was later de telomeer lengte. Ook stress van de moeder tijdens de zwangerschap verkort de telomeer lengte van haar baby.

Vroege levensstress: mechanismen

Biochemische veranderingen en ontregelingen bij depressie en chronisch stress vertonen overeenkomsten met gangbare veroudering. Mogelijk wordt de telomeer lengte aangetast door de bij stress en depressie vergezeld gaande HPA-as disregulatie, verhoogde glutamatergische excitotoxiciteit, verminderde neutrofilen functie, en immuun disregulaties.
Hoewel men binnen onderzoek er vaak op controleert is de rol van leefstijlfactoren niet geheel uitgesloten. Roken, alcoholgebruik en obesitas is gecorreleerd met verkorte telomeren. Mogelijk verloopt de relatie tussen levensstress en verkorte telomeren gedeeltelijk via een ongezonde leefstijl.
Bovenstaande studies waren nagenoeg allemaal cross-sectioneel. Causale relaties zijn daar niet uit af te leiden.

Stress reductie en telomeer lengte

Enkele aanwijzingen. Fysieke training dempt de negatieve effecten van levensstress op de telomeer lengte. Intensieve meditatie retraite (3 maanden!) verhoogt de telomerase activiteit. Ook een korter programma van mindfulness based intervention for stress eating versterkt de telomerase activiteit.

Opmerking samenvatter

Fysiotherapeuten zijn op de hoogte van de nadelige effecten van chronische stress op het herstelvermogen van de patiënt. Doorgaans denkt men dan in mechanismen als verhoogd cortisol niveau en verminderd immuun functioneren. Het huidige artikel laat ook een andere route zien: diverse vormen van stress zijn geassocieerd met verkorte telomeer lengte, en verkorte telomeer lengte is geassocieerd met diverse fysieke en mentale aandoeningen.