Aandachtig ademhalen belast het werkgeheugen en vermindert zo pijnlijke herinneringen

Bij Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) moet men een negatieve ervaring waar men last van heeft in herinnering oproepen terwijl men tegelijkertijd met de ogen horizontale bewegingen van links naar rechts maakt. Deze methode heeft als consistent effect dat de herinnering daarna minder levendig is en minder emotioneel geladen. Waarschijnlijk komt dat doordat de pijnlijke herinnering vanuit het lange termijn geheugen in het werkgeheugen wordt geplaatst. Door de dubbeltaak van de tegelijkertijd uitgevoerde oogbewegingen is er echter minder capaciteit over in het werkgeheugen waardoor de herinnering minder levendig en emotioneel wordt opgeroepen.  Deze veranderde kwaliteit van de herinnering wordt daarna weer in het lange termijn geheugen geconsolideerd. Dat komt waarschijnlijk doordat herinneringen die in het werkgeheugen geplaatst worden semi-stabiel worden en dus blijvend veranderd kunnen worden (Baddeley, 1998, Human memory: Theory and practice). Ook andere oogbewegingen verticaal bijvoorbeeld of auditieve taken die tegelijkertijd met een pijnlijke herinnering uitgevoerd worden verminderen blijvend de levendigheid en emotionele lading van die herinnering.
Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) voert volgens de auteurs in essentie een soortgelijke procedure uit maar in plaats van oogbewegingen moet men nu mindful op de ademhaling letten terwijl men aan een pijnlijke herinnering of gevoel denkt. Zowel EMDR als MBCT hebben bewezen effectiviteit bij emotionele problemen als angst en depressie. De auteurs willen onderzoeken of aandachtig ademhalen (AA) net zoals EMDR de capaciteit van het werkgeheugen belast en zo ook de levendigheid en emotionaliteit van pijnlijke herinneringen vermindert.

Methode

Kort samengevat voeren de onderzoekers twee experimenten uit die elk uit twee delen bestaat. In het eerste deel van het experiment wordt er een reactie tijd taak (RTT) gegeven. Bijvoorbeeld zo snel mogelijk en accuraat mogelijk een hoge toon van een lage onderscheiden. Dit werd onder drie condities uitgevoerd: zonder dubbeltaak (RTT), met EMDR (RTT+EMDR) en met aandachtig ademhalen (RTT+AA). Als EMDR of AA capaciteit van het werkgeheugen vergt dan zal de reactie tijd vertragen. In het tweede deel van het experiment moesten de gezonde proefpersonen eerst drie pijnlijke ervaringen in herinnering oproepen en deze scoren wat betreft levendigheid en emotionaliteit. Daarna werden de pijnlijke herinneringen opgehaald onder één van de drie experimentele condities: alleen maar ophalen, ophalen+EMDR, en ophalen+AA. Daarna werd de levendigheid en de emotionaliteit van het weer opnieuw ophalen van de pijnlijke herinneringen gescoord. Het tweede experiment dat de auteurs uitvoeren is qua globale structuur hetzelfde echter de kwaliteit van het experiment is op een aantal cruciale punten verbeterd.

Resultaten

Inderdaad zorgt zowel EMDR als aandachtig ademhalen tijdens de reactietijd taak dat de deelnemers statistisch significant trager gaan reageren. Dat is een aanwijzing dat zowel EMDR als AA capaciteit van het werkgeheugen vraagt. De uitkomsten in het tweede deel van het experiment zijn iets minder consistent maar wijzen toch in de richting dat ook aandachtig ademhalen net zoals EMDR zowel de levendigheid als de emotionaliteit van pijnlijke herinneringen vermindert. De details wat betreft levendigheid: in experiment één gaf ophalen+EMDR een minder levendige herinnering, terwijl ophalen+AA de herinnering niet verminderde. In experiment twee (die beter van kwaliteit was) verminderden echter beide methoden de levendigheid. Wat betreft de details rond emotionaliteit: in experiment één verminderden zowel ophalen+EMDR als ophalen+AA de emotionaliteit van later op te halen herinneringen. In experiment twee hebben beide geen effect op emotionaliteit van de herinnering.

Opmerking samenvatter

EMDR binnen de fysiotherapie is geen gepaste interventie echter aandachtig ademhalen is dat wel. Aandachtig ademhalen kan een onderdeel zijn van stressmanagement bij een patiënt met bijvoorbeeld stressgerelateerde pijnklachten aan het bewegingsapparaat. Doorgaans richt een fysiotherapeut zich alleen maar op spierontspanning omdat dit nu eenmaal ook deel uitmaakt van het bewegingsapparaat. Als de fysiotherapeut de moeite neemt iets breder naar spanningsproblematiek te  kijken dan zal hij al snel merken dat patiënten niet alleen spierspanning hebben maar ook allerlei spanningsvolle opvattingen of bijvoorbeeld pijnlijke herinneringen. Mindfulness is qua complexiteit van de procedure een tamelijk eenvoudige methode om hier aandacht aan te schenken. Het opkomen van pijnlijke herinneringen kan bijvoorbeeld door de fysiotherapeut als normaal en/of niet-problematisch benaderd worden en de patiënt kan geleerd worden de pijnlijke herinnering (of gedachte) van een afstand objectief te beschouwen. Ondertussen de aandacht bij de adem houden kan helpen de levendigheid en de emotionaliteit van de ervaring blijvend te reduceren. Dit komt waarschijnlijk, zoals dit experiment suggereert, doordat aandachtig ademhalen capaciteit van het werkgeheugen vraagt waardoor er minder verwerkingscapaciteit overblijft voor de herbeleving van de pijnlijke herinnering, en deze zoals de auteurs schreven blijvend veranderd kan worden.