Ziekte gerelateerde woorden verlagen de pijntolerantie ook al worden ze subliminaal aangeboden

Pijnklachten in de vorm van medisch onverklaarde klachten (MOK) komen veel voor binnen de eerste lijn. Een verklaringsmodel voor de symptomen is dat een chronisch geactiveerd geheugennetwerk rond het thema ziekte of pijn leidt tot verhoogde aandacht voor- en detectie van onschuldige lichaamssignalen. Daardoor ontstaat er een verhoogde interpretatie en rapportage van deze lichaamssignalen als symptomen. De auteurs melden dat er al bewijs is dat mensen met MOK tijdens pijnlijke stimulatie eerder symptomen rapporteren. Er zijn echter maar weinig studies die de hypothese testen dat een chronisch geactiveerd geheugennetwerk betrokken is bij het ontstaan van de symptomen. De auteurs willen dit onderzoeken door te kijken wat het effect is van een subliminale priming techniek op de pijn tolerantie tijdens de cold pressor task. Bij de subliminale priming laat men woorden (bijvoorbeeld rond ziekte) zo kort op een beeldscherm zien (33 ms) dat de proefpersoon ze niet bewust wordt. Deze niet-bewust waargenomen woorden hebben echter wel een activerend effect op geheugennetwerken. Deze activatie kan een paar minuten aanhouden.

Methode
Aan dit onderzoek deden 80 studenten uit Leiden mee die geen medische aandoening hadden. Voorafgaande aan het onderzoek vulden de proefpersonen de volgende vragenlijsten in:

• Subjectieve gezondheidsklachten: Subjective health complaints (SHC Questionnaire: Eriksen, e.a., 1999) bestaande uit 29 items.
• Algemene gezondheidinschatting: één vraag hoe men zijn eigen gezondheid beoordeelt in vergelijking met mensen van dezelfde leeftijd (slechter, zelfde of beter) (SRH: Idler, e.a., 1997).
• Piekeren over de gezondheid: men moest aangeven hoeveel zorgen men zich maakte over elk van de 29 klachten op de SHC.
• Positief-negatief affect: Positive and negative affect schedule (PANAS: Watson, e.a. 1988)

De deelnemers werden random toegewezen aan één van de vier priming condities:

• Neuronale woorden (bijvoorbeeld olifant, giraf),
• Ziektegerelateerde woorden (bijvoorbeeld wond, griep),
• Lichamelijke sensatie woorden (bijvoorbeeld jeuk, stijf),
• Emotioneel negatief beladen woorden (bijvoorbeeld vijandig, oneerlijk).

De woorden werden heel kort (33 ms) op het rechter of linker gedeelte van het scherm getoond waarna de proefpersoon zo snel en accuraat mogelijk moest aangeven in welk deel van het scherm het woord verscheen. In elke conditie werden de tien prime woorden random tien maal getoond. In totaal moest men dus 100 keer reageren. Gemiddeld duurde dit 2,62 minuten. Direct na deze priming volgde de cold pressor task.

Resultaten
Proefpersonen die geprimed waren met ziekte gerelateerde woorden hadden op de cold pressor task een significant lagere pijntolerantie dan proefpersonen die geprimed waren met neutrale woorden. Ze hielden hun arm 49,31 seconden korter in het ijskoude water (effectsterkte was 0,72: medium). De proefpersonen die geprimed waren met sensatie woorden of negatieve emotionele geladen woorden toonden geen lagere pijntolerantie ten opzichte van de proefpersonen die geprimed waren met neutrale woorden.
Priming met ziektewoorden had geen effect op de gerapporteerde pijn intensiteit of onplezierigheid direct na de cold pressor task. Ook werden er geen moderator effecten gevonden van negatief affect, piekeren of bijvoorbeeld het aantal gerapporteerde symptomen.

Opmerkingen samenvatter
Het experiment toont dat zelfs bij gezonde proefpersonen subliminale priming met ziektewoorden een opvallend sterk gedragsmatig effect op de pijntolerantie heeft: de proefpersonen hielden hun arm bijna 50 seconden korter in ijskoud water. Als subtile stimuli, die niet bewust waargenomen worden, al een dergelijk sterk gedragsmatig effect hebben op gezonde proefpersonen, kan men zich afvragen wat meer nadrukkelijke stimuli (witte jas, praktijk, praten over de klachten) voor een effect hebben op patiënten die MOK klachten hebben.
Hoe kan men voorkomen dat men als fysiotherapeut constant geheugennetwerken rond klachten van de patiënt activeert waardoor bijvoorbeeld de pijntolerantie daalt? Één manier is het hanteren van een andere gerichtheid in het gesprek. Traditioneel gezien hanteren fysiotherapeuten een probleem oplossende oriëntatie. Dat betekent dat men veel aandacht investeert in het onderzoeken van het probleem zodat na grondige analyse daar een passende oplossing bij gevonden kan worden. Nadeel van deze benadering is echter dat men het doorgaans ook in het verdere verloop van de therapie het constant over het probleem heeft (‘hoe is het met uw pijn?) en daarmee het pijngeheugen activeert (zie ook). De oplossingsgeoriënteerde benadering richt de aandacht nadrukkelijk op het formuleren en nastreven van oplossingen.