Het positief psychologische construct ‘dankbaarheid’ nader bekeken

Onderzoek naar de effecten van dankbaarheid is de laatste jaren enorm toegenomen. De auteurs van dit artikel geven een overzicht van de relatie tussen dankbaarheid en welzijn, en de interventies om welzijn te verhogen. Dankbaarheid is een emotie die verschijnt als mensen hulp krijgen die waargenomen wordt als kostbaar, waardevol, en altruïstisch. Deze definitie moet volgens de auteurs opgerekt worden omdat mensen bijvoorbeeld ook dankbaar zijn voor de eigen capaciteiten. Dankbaarheid is meer dan een waardering van hulp van anderen.
De auteurs beschouwen dankbaarheid meer als een dispositie van een bredere levensoriëntatie gericht op het opmerken en waarderen van het positieve in de wereld. Er zijn drie dankbaarheidvragenlijsten die samen de volgende acht schalen hebben:

  • Individuele verschillen in het ervaren van  dankbaarheid-emoties,
  • Waarderen van andere mensen,
  • Gericht zijn op wat men heeft,
  • Gevoel van verwondering bij schoonheid,
  • Gedragsmatig uiten van dankbaarheid,
  • Gericht zijn op het positieve in het huidige moment,
  • Waardering die ontstaat door het besef dat het leven kort is,
  • Positieve sociale vergelijking.

Elke van deze acht aspecten van dankbaarheid verwijzen naar het hogere construct van een levensoriëntatie naar het positieve. Deze levensoriëntatie staat in schril contrast tot de kijk van Beck op depressie als zijnde een levensoriëntatie gericht op het waarnemen van het negatieve in zichzelf, de wereld en de toekomst.
Relatie tussen dankbaarheid, persoonlijkheid, welzijn, relaties en gezondheid

Persoonlijkheid
Dankbaarheid correleert met een groot aantal gunstige persoonlijkheidstrekken zoals: minder boos of vijandig, depressief, of emotioneel kwetsbaar zijn. En het correleert met: vaker positieve emoties, emotioneel warm, ondernemend, betrouwbaar, altruïstisch, zachtaardig, open voor gevoelens, ideeën en waarden, competenter, plichtsbesef, en prestatie gericht.

Welzijn
Dankbaarheid is negatief gecorreleerd met een scala van psychopathologie. Dankbaarheid is de sleutel van waaruit posttraumatische groei kan plaatsvinden. Dankbaarheid is robuust gecorreleerd met positie emoties en levenstevredenheid. Dankbaarheid correleert met autonomie, mastery, persoonlijke groei, zin van het leven ervaren, en zelf acceptatie. Dit laatste cluster valt onder eudaimonisch welzijn ( = het beste uit het leven halen door het gebruiken en ontwikkelen van je menselijke potenties). Dankbaarheid correleert positief met authenticiteit en correleert negatief met zelfvervreemding.

TIP:  Zazen, adem en hartvariabiliteit

Relaties
Veel onderzoek toont aan dat dankbaarheid robuust gerelateerd is aan het ontwikkelen en onderhouden van positieve relaties.

Gezondheid
Naar de relatie tussen dankbaarheid en gezondheids klachten is nog erg weinig onderzoek gedaan. Er is spaarzaam onderzoek dat dankbaarheid relateert aan minder lichamelijke klachten of stress. Dankbaarheid leidt tot een betere nachtrust wat een relatie kan hebben met gezondheid. Meer onderzoek is nodig.

Methodologie
De unieke bijdrage van dankbaarheid aan levenstevredenheid is 8%. De unieke bijdrage van dankbaarheid aan persoonlijke groei, positieve relaties, ervaren van zinvolheid en zelfacceptatie ligt tussen de 2%-6%.  Deze unieke bijdrage (berekend na weg filteren van andere verklarende factoren) is daarom ‘redelijk’ sterk te noemen. Hoewel de causaliteit verder onderzocht moet worden lijkt dankbaarheid doorgaans vooraf te gaan aan de gevonden positieve effecten, en ook experimenteel verhogen van dankbaarheid is een aanwijzing voor de causale rol van dankbaarheid.

Dankbaarheid interventies
De auteurs vinden twaalf onderzoeken naar interventies betreffende dankbaarheid. Deze zijn in drie groepen te verdelen:

  • Dankbaarheidlijsten: dit is een eenvoudige en klassieke interventie. Schrijf elke dag voordat je gaat slapen drie zaken op waar je die dag dankbaar voor bent (= in 7 van de 12 studies gebruikt). Globaal laten deze studies zien dat ze even effectief zijn  als andere klinisch psychologische interventies.
  • Dankbaarheid contemplatie: Dit is een wat abstractere oefening dan dankbaarheidlijsten. Men moet daarbij vijf minuten per dag denken of schrijven over dingen in het leven waar je dankbaar voor bent.
  • Dankbaarheid uiten via dankbaarheidbrief: een brief schrijven aan- en afleveren bij iemand die je dankbaar bent (maar dit bijvoorbeeld nog onvoldoende getoond hebt).

Onderzoeken tonen positieve effecten van dergelijke eenvoudige interventies. Wel moet aangetekend worden dat ‘controle groepen’ in toekomstig onderzoek beter opgezet moeten worden.

TIP:  Stressmanagement voor het spastische darmsyndroom

De mechanismen waarlangs dankbaarheid gerelateerd is aan welzijn
De auteurs noemen een aantal hypothesen:

  • Cognitief schema (bril): mensen die dankbaar zijn hebben een cognitief schema waardoor ze de wereld positief waarnemen. Ze waarderen een bijdrage van iemand sneller als kostbaar, waardevol en altruïstisch, terwijl mensen die laag scoren op dankbaarheid dit meer vanzelfsprekend vinden of denken dat de ander het uit eigen belang doet.
  • Coping: mensen die dankbaar zijn hebben positieve coping zoals het inzetten van instrumentele coping en het mobiliseren van sociale steun, problemen aanpakken. Ze ontkennen problemen minder en ‘gaan ervoor’.
  • Positieve emoties: dankbaarheid verhoogt positieve stemming.
  • Broaden-and-build hypothese: positieve emoties/toestanden hebben een uniek evolutionair nut. Dankbaarheid tonen zorgt bijvoorbeeld dat sociale banden versterkt worden, wat weer een buffer tegen stress kan vormen.

Opmerking samenvatter
Dankbaarheid zien als onderdeel van een brede levensoriëntatie gericht op onderkennen en waarderen van het positieve in het leven, kan de fysiotherapeut inspireren tot juiste opmerkingen op het juiste moment. Het zorgt voor een mind set (cognitieve schema’s) bij de fysiotherapeut die hem ook gevoelig maakt voor het al dan niet aanwezig zijn van een dergelijk positief schema bij de patiënt. Door het zelf na te leven ziet en hoort de fysiotherapeut direct wanneer een patiënt laag zit op dankbaarheid. Dat is dan een goed moment om tactisch en met positieve intentie dit thema aan te kaarten, het belang van dankbaarheid duidelijk te maken en mogelijk een eenvoudige dankbaarheid oefening te adviseren.
Als u als fysiotherapeut het niet doet, wie doet het dan? Veel patiënten die we zien functioneren niet optimaal  (ten aanzien van het gezondheidsprobleem en/of meer algemeen). Dit suboptimale functioneren is klinisch relevant, maar vaak te licht voor reguliere psychologische hulpverlening. Hulpverleners in het algemeen kunnen binnen deze marge wat betekenen voor de patiënt.
Er wordt echter wel eens geuit dat fysiotherapeuten niet op de stoel van de psycholoog moet gaan zitten omdat we daardoor mogelijk de ‘core business’ van het vak ‘focussen op problematische bewegingshandelingen’ uit het oog verliezen (Hullegie 2010 Een ander perspectief op klinisch redeneren. FysioPraxis, 19(10), 12-15).  Dit gevaar is denkbaar als men de primaire doelstelling van fysiotherapie gaat definiëren richting emotioneel welzijn in plaats van het optimaliseren van bewegingshandelingen. Het zelfde gevaar is ook aanwezig als men bewegen alleen via een generieke aspecifieke gedragsmatige benadering aanpakt.
Echter psychologische factoren buitensluiten is ook gekunsteld. Als mens hebben we nu eenmaal letterlijk van nature het vermogen sociale relaties aan te gaan en elkaars welzijn en geluk te versterken. Evolutionair heeft dit enorme voordelen gehad. Dit humane vermogen brengt de fysiotherapeut automatisch in in het contact met de patiënt. Dit achterhouden is kunstmatig en geforceerd. Psychologie inbrengen binnen de fysiotherapie is feitelijk een kwestie van verhouding of dosis (afhankelijk van hoe vaak/hoe sterk), welke interventies wel/niet, en een kwestie van indicatie (bij welke problemen). Bij lichte of matig complexe psychosociale problematiek die het herstel van de patiënt in de weg staat kan de fysiotherapeut naast zijn core business rond bewegend functioneren best enige maar doeltreffende aandacht schenken aan psychologische herstelbelemmerende factoren.
De opmerking ‘op de stoel van de psycholoog gaan zitten’ polariseert richting: je zit er wel op of je zit er niet op. De nuance is weg. Het roept gelukkig tegelijkertijd de vraag op of de stoel van de psycholoog eigenlijk wel zijn stoel (eigendom) is? Zitten we als sociaalwezen niet allemaal al vanaf onze geboorte op de stoel van de psycholoog? Psychologie kan men daarom beter opvatten als een bankstel. Dat bankstel is van ons allemaal, de chaise lounge alleen van de psycholoog.
Meer over effect van positieve psychologie zie:

TIP:  Dagelijkse beslommeringen correleren met hoofdpijn

Wood, A. M., Froh, J.J.,  b, Adam W.A., Geraghty, A.W.A. (2010). Gratitude and well-being: A review and theoretical integration. Clinical Psychology Review, 890-905.

Peter van Burken

Peter van Burken

Psycholoog / ex-fysiotherapeut. Auteur van Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut en het boek Mindfulness en Fysiotherapie. Initiator en docent Psychfysio opleidingen.

Zin in een leuke en boeiende cursus?

Kijk dan hier voor inspiratie!

" 3000+ tevreden fysiotherapeuten gingen je voor. "

Nieuwsbrief

Elke twee weken 3 samenvattingen voor fysiotherapeuten. Gratis, al 17 jaar. 6000+ fysiotherapeuten gingen je voor.

Database met 1500+ artikelen

Voorjaar 2023

Werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie

3 dagen. Start 15 mei 2024. Prijs € 595,- …

Acceptance and Commitment Therapy bij pijn

3 dagen. Start 7 juni 2024. Prijs € 495,-…

Pijn- en Stressmanagement technieken

3 dagen. Start 31 mei 2024. Prijs € 595,-…

Vrouw doet pilates oefeningen en voorkomt daardoor rugpijn.

Fysiopilates opleiding

9 dagen. Start 10 september 2024. Prijs € 1395,-…

De Mindful Fysiotherapeut

8 dagen. Start 12 september 2024. Prijs € 1395,-…

Dansante Fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff

8 dagen. Start 20 september 2024. Prijs € 1395,-…

Vrouw stretcht mindfull tegen rugpijn.

Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie

5 dagen. Start 28 september 2024. Prijs € 995,-…

kngf-logo-klein
keurmerk-fysiotherapie-logo-klein
crkbo_instelling_rgb