Paniekgevoelens hangen samen met domein specifieke gevoeligheden

Er zijn veel psychologische theorieën rond paniek aanvallen, maar angst voor angstsensaties blijkt in elke model een rol te spelen. Angstsensitiviteit (anxiety sensitivity) is een persoonskenmerk die de kans op paniekaanvallen vergroot. Angst sensitiviteit kan echter niet alle paniekgevoelens volledig verklaren dus moeten ook andere factoren een rol spelen. Contextuele factoren die een signaal vormen voor waargenomen veiligheid, controle, en voorspelbaarheid van gevaar blijken ook van invloed te zijn op het al dan niet ontwikkelen van paniek gevoelens/aanval bij biologische provocatie (bijv inhalatie van CO2). Context factoren kunnen intern liggen (somatische sensatie, bepaalde gedachten of gevoelens), of extern (op een drukke plaats zijn).
Het context-sensitivity vulnerability model van Telch (1995) stelt dat contextuele factoren en angstsensitiviteit met elkaar interacteren. Vooral mensen die angstsensitief zijn ontwikkelen makkelijk paniekgevoelens in een laboratorium provocatie als de context gevaar signalen bevat, bij niet angstsensitieve mensen speelt de context veel minder een rol.

Methode

47 studenten zonder geschiedenis van paniek of hart/long problematiek deden mee aan dit onderzoek. De deelnemers werden random verdeeld over twee condities. In de ene conditie was tijdens het experiment nadrukkelijk een cardiale defibrillator aanwezig (als signaal voor gevaar) in de andere groep was deze defibrillator niet aanwezig. Elke deelnemer onderging als paniekprovocatie één enkele vitale capaciteit inhalatie van 35%CO2-65%O2.  De angstrespons werd direct voor en na de inhalatie gemeten.
Metingen:

• Angstsensitiviteit: Anxiety sensitivity Index-Revised (ASI-R: Taylor, e.a., 1998, 36 items in vier dimensies: angst voor respiratoire symptomen, angst voor publiekelijk geobserveerde angst, angst voor cardiale symptomen, angst voor cognitieve symptomen.).
• Cardiale en respiratoire sensitiviteit: de auteurs selecteren op basis van eerder onderzoek 3 items uit de cardiale subschaal van de ASI-R, en 4 items uit de respiratoire subschaal van de ASI-R.
• Angst als trek: State Trait Anxiety Inventory-trait (Spielberg, e.a., 1970).
• Emotionele respons op CO2 inhalatie
  • Paniek: Acute Panic Inventory (API: Liebowitz, e.a., 1984).
• Ervaren gevoel van veiligheid/gevaar geassocieerd met de aanwezigheid van de defibrillator: 4-items, door auteurs zelf geconstrueerd.

Resultaten

Zoals verwacht bleek cardiale sensitiviteit het effect van de aanwezigheid van de defibrillator op de angst na CO2 inhalatie te versterken. Angstsensitiviteit of angst als trek had dit effect niet. Bovendien bleek de mate van overeenstemming van het type sensitiviteit en de inhoud van de context variabele van belang. Cardiale sensitiviteit versterkte sterker het effect van de aanwezigheid van de defibrillator dan bijvoorbeeld respiratoire sensitiviteit of angst als trek. Het effect van cardiale sensitiviteit in combinatie met de aanwezigheid van de defibrillator tijdens de CO2 provocatie hing ook in belangrijke mate af van de mate waarin de deelnemer de situatie als onveilig ervoer.

Opmerking samenvatter

Deze bevindingen benadrukken dat bij paniek gevoelens de match tussen de verschillende variabele/processen van belang zijn: cardiale sensitiviteit, CO2 provocatie (kan cardiale sensaties geven) en de aanwezigheid van een cardiale defibrillator zorgt dat de interactie van deze factoren elkaar versterken. Dus naast algemene angstgevoeligheid hebben specifieke gevoeligheden vaak nog een additioneel effect. Mogelijk dat deze bevindingen generaliseerbaar zijn naar andere domein specifieke gevoeligheden zoals vermoeidheid sensitiviteit, afwijzing sensitiviteit, respiratoire sensitiviteit, en moeten interventies hier ook inhoudelijk heel specifiek bij aansluiten.