De waarde van gezondheidspsychologie voor fysiotherapeuten

Drs. P. van Burken (fysiotherapeut / psycholoog)

Elke fysiotherapeut in Nederland kent waarschijnlijk het begrip ‘biopsychosociale model’. Het beeld dat men daarbij heeft en de gedragsmatige consequenties voor het therapeutische handelen blijkt echter onder fysiotherapeuten te verschillen. Zo reageerde een beginnend master student MT tijdens een uitleg over de basis aspecten van het biopsychosociale model “Oké, ik snap de strekking, maar deze patiënten met psychologische of sociale herstel belemmerende factoren zie ik niet in mijn praktijk”. Het ‘niet zien’ is waarschijnlijk een valide uitspraak over zijn subjectieve ervaring, maar niet over de klinische realiteit.
De implicaties van een beperkte biomedische visie op gezondheidsproblemen van de patiënt zijn ver strekkend. De klachten en de oplossingen van het gezondheidsprobleem worden alleen binnen de biomedische dimensie gezocht waardoor psychosociale herstelbelemmerde factoren onvoldoende meegenomen worden in de behandeling. De kans dat de patiënt niet of onvoldoende herstelt wordt daardoor verhoogd. Dat pleit ervoor dat fysiotherapeuten grondige kennis, vaardigheden en passende attituden ontwikkelen die een geïntegreerde biopsychosociale benadering van de patiënt mogelijk maken.

Biopsychosociale model

Het aardige van het biopsychosociale model is dat het feitelijk alleen maar de drie fundamentele dimensies (in onderlinge samenhang) laat zien die een rol kunnen spelen bij het gezondheidsprobleem (zie figuur bovenaan pagina). Dat maakt het tot een zinvol basaal referentiekader om naar de patiënt met zijn klachten te kijken.

Bijkomend voordeel is dat het model dermate algemeen menselijk is, dat niemand er een claim op kan leggen als zijnde de ‘ontwikkelaar’ van het model. Territoriumstrijd wordt daarmee voorkomen. Het model is net zo goed ‘eigendom’ van de manueel therapeuten als bijvoorbeeld van de psychosomatische fysiotherapeuten. Wel is het zo dat qua deskundigheid de manueel therapeuten hun specialisatie meer richting de biologische dimensie leggen en de psychosomatisch fysiotherapeuten meer richting de psychologische en sociale dimensies. Het model laat ook zien uit welke wetenschapsgebieden de kennis kan worden gehaald. Niet alleen uit de biologie (lees medische wetenschappen), psychologie en sociologie, maar ook uit interdisciplinaire wetenschapsgebieden die ondertussen zijn ontstaan:

• Biologische psychologie, psychofysiologie, psychosomatiek.
• Sociale psychologie
• Sociobiologie

Vakgebieden die de ‘psycho’ en de ‘bio’ kant van het model benaderen zijn psychosomatic medicine, behavioral medicine, en health psychology. Gezondheidspsychologie (health psychology) is voor fysiotherapeuten de meest geschikte ingang als het gaat om het vinden van wetenschappelijke kennis over psychologische en sociale aspecten in relatie tot gezondheid en ziekte. Handboeken op het gebied van de gezondheidspsychologie die een afspiegeling vormen van deze discipline benaderen dit gebied vaak vanuit de generieke processen die spelen bij ziekte en gezondheid, en bespreken vervolgens ook per aandoening de relevante psychologische/sociale processen. Wat betreft het generieke deel treft men doorgaans onderwerpen aan zoals (1,2) :

• Toeschrijven van oorzaken van ziekte/gezondheid
• Coping met chronische ziekten, stress, stressvolle medische procedures, overlijden.,
• Psychologie van beperkingen
• Emoties en gezondheid
• Gezondheidsgedrag (veranderen).
• Hospitalisatie
• Stressvolle levensgebeurtenissen.
• Waargenomen controle.
• Persoonlijkheid en gezondheid
• Placebo’s
• Symptoomperceptie,
• Eigen effectiviteitverwachting en gezondheidsgedrag.
• Stress en gezondheid
• Communicatie hulpverlener-patiënt.
• Cognitief gedragsmatige benaderingen
• Stressmanagement,
• Fysieke training in relatie tot gezondheid, stress en emotie
• Therapietrouw
• Patiënt tevredenheid
• Etc.…

Wat betreft het ziekte specifieke deel kan de fysiotherapeut relevante (psychologische) informatie vinden over (1,2) :

• Amputatie en fantoom pijn
• Astma
• Rugpijn
• Kanker
• Chronisch vermoeidheidssyndroom
• COPD
• Hartaandoeningen
• Dementie
• Multiple sclerose
• Obesitas
• Artrose
• RSI
• CVA
• Etc.…

Samenvattend: de drie componenten van het biopsychosociale model maken altijd onderdeel uit van het gezondheidsprobleem van de patiënt (zij het per patiënte in verschillend gewicht). Fysiotherapeuten moeten zich in kennis, vaardigheden en attitude  bekwamen deze aspecten te herkennen en te beïnvloeden (binnen redelijke grenzen van het vak). De discipline binnen de psychologie de bij uitstek de volle breedte van de psychosociale aspecten bespreekt is de gezondheidspsychologie. Dat maakt gezondheidspsychologie voor fysiotherapeuten tot een uiterst waardevol onderdeel bij de professionele ontwikkeling.

Literatuur

(1) Ayers, S., Baum, A., McManus, C., Newman, S., Wallston, K., Weinman, J., West, R. (2007), Cambridge handbook of psychology, health and medicine. Cambridge: Cambridge University Press.
(2) Burken, P. van, (Ed.). (2010). Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut. Deel I Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 2e druk, herziene uitgave.