Religiositeit verbetert gezondheid en welzijn door de zelfregulatie te versterken

De december maand, met kerst en Nieuwjaar in zicht, is een maand die zich leent voor bezinning en bespiegelende terugblik op het aangelopen jaar en hoopvolle verwachtingen voor het nieuwe jaar. Het thema religie (vanuit welke hoek dan ook bezien) past bij december.
Dit artikel van de auteurs gaat over de gezondheidseffecten van religie. Ze weten dit te plaatsen in een model van zelfregulatie.
Religie is een sterke sociale en maatschappelijke kracht: zowel oorlogen als humanitaire hulp kunnen er uit ontstaan. Religie heeft echter ook op individueel niveau opvallende effecten.  Er zijn duidelijke bewijzen dat religiositeit geassocieerd met een licht verlengde levensduur, minder ziekten en meer psychologisch welzijn. Van oudsher wordt dit effect verklaard door:

• het vermogen van religie om gezondheidsgedrag voor te schrijven en ongezond gedrag af te keuren,
• de sociale steun die een religie met zich meebrengt,
• opvoedend effect op kinderen,
• effectief omgaan met stress.

Deze factoren kunnen voor 35-50% de relatie tussen religiositeit en gezondheid verklaren. Er zijn dus ook andere factoren in het spel. De auteurs van deze uitgebreide review maken aannemelijk dat religie een positieve invloed heeft op zelfregulatie en zelfbeheersing en via die route een positief effect op gezondheid en psychisch welbevinden. De auteurs ordenen de vele onderzoeken die ze vonden rond het bekende zelfregulatie model van Carver en Scheier. Carver en Scheier verklaren gedrag en ook emoties aan de hand van een elementair cybernetisch model (zie fig).

Zelfregulatie of zelfsturing heeft te maken met:

• het stellen van doelen of gewenste toestand (= referentie waarde),
• het waarnemen  van de huidige toestand, het bepalen van het verschil (= comparator) tussen de gewenste toestand en de huidige toestand.
• Bij een geconstateerd verschil corrigerend gedrag inzetten of bij positieve ontwikkeling actuele gedrag voortzetten (output functie)
• En vervolgens het effect ervan weer beoordelen…

Een belangrijke factor bij zelfregulatie is de mate van zelfcontrole of zelfbeheersing die iemand kan opbrengen. Dat is de kracht om korte termijn bevrediging uit te stellen om meer waardevolle lange termijn  doelen te kunnen behalen.

Het interessante van het literatuur overzicht van de auteurs is dat er duidelijke bewijzen zijn dat religiositeit geassocieerd is met meer zelfbeheersing en met persoonlijkheidskenmerken die geassocieerd zijn met meer zelfbeheersing, zoals nauwgezetheid (consciëntieusheid).

Ook op de doelen van zelfregulatie heeft religie een invloed: religie schrijft zowel meer concrete doelen voor, zoals nastreven van bepaalde concrete (gezonde)gedragingen, maar religie formuleert ook meer abstracte doelen die gedrag sturen zoals respectvol zijn. Religie heeft hier vaak duidelijke voorkeuren in en maken zo bepaalde (gezonde)doelen meer belangrijk en daarom meer sturend. Religie zorgt ook dat de verschillende doelen die iemand kan hebben meer in een zelfde richting wijzen en daardoor minder met elkaar conflicteren. Dat is weer gunstig voor zelfregulatie. Religie bepaalt soms ook hoe doelen worden opgenomen in een persoon (geïnternaliseerd). Men kan zich vrijwillig identificeren, wat doorgaans een positief effect heeft op bijvoorbeeld psychisch welzijn. Of men kan op basis van angst en schuldgevoel de religie ‘accepteren’ (introjectie) Dit is minder gunstig.

Voor zelfregulatie is ook zelfmonitoring nodig, maar het is niet overtuigend duidelijk dat dit door religie beïnvloed wordt.

Religie draagt wel weer overtuigend bij aan de zelfregulatie kracht. Dat is op te vatten als de wilskracht die men op kan brengen en volhouden. Religie promoot nu eenmaal zelfbeheersing op diverse vlakken en wilskracht/zelfbeheersing is trainbaar. Ook bepaalde rituelen zoals mediteren of vasten trainen de wilskracht.

Religie heeft doorgaans ook een duidelijke voorkeur in welke richting een mens zich kan ontwikkelen (coping keuzen). Bidden en mediteren worden aangemoedigd. Van mediteren is ondertussen bekend dat het de frontaal kwabben ontwikkelt waardoor de zelfsturing verbetert. Ook religieuze verbeelding kan positief werken evenals de reminders die het lezen van religieuze teksten alsmaar geven. Dit bidden, mediteren, verbeelden, en lezen bevordert het volhouden of de wilskracht.

Al deze positieve effecten op de onderdelen van het zelfregulatieproces maakt het zeer aannemelijk dat het effect van  religie op gezondheid en psychologisch welzijn mede veroorzaakt worden door zowel (a) het versterken van het proces van zelfregulatie als (b) hier inhoudelijk  inkleuring aan geven (doelselectie en coping gedragsvoorkeuren).