Het toepassingen van levensverhalen binnen de gezondheidszorg

Door herinneringen op te halen en over het eigen leven te vertellen, oefent men in het interpreteren, aanvaarden en zichtbaar maken van de eigen levensweg: men komt ‘op verhaal’ en er kan een besef van continuïteit of integriteit ontwikkelen (Munnichs, e.a., 1995).
Vooral ouderen met een beperkt levensperspectief maken op een gegeven moment de balans op: heb ik het goed gedaan, wat is onafgerond, hoe kan ik verder? Maar ook jongeren kijken vooruit en blikken terug om grip te houden op hun eigen leven.
Gezien de positieve effecten van herinneringen ophalen en het vertellen van levensverhalen wordt dit binnen de zorg als interventie doelbewust aangemoedigd. Het helpt de cliënt zich narratief te handhaven. Het vertellen alleen al, tegen een geïnteresseerde luisteraar, heeft positieve effecten. Het kan ook ingezet worden om via reconstructie van het levensverhaal een vastgelopen situatie in nieuw perspectief te zien of negatieve levenservaringen van een andere betekenis te voorzien.
Kwetsbare doelgroepen

Levensverhaalmethoden worden vooral toegepast bij mensen die een breuk in de levensloop ervaren of die kwetsbaar zijn en zorg of begeleiding nodig hebben, zoals: ouderen, chronisch zieken, dementerenden, kwetsbare kinderen, verstandelijk gehandicapten en migranten.
De continuïteit moet hersteld worden, bijvoorbeeld: hoe kan ik verder leven nu ik geen topsporter meer kan zijn? Feitelijk gaat het om coping. Een chronisch zieke is meer dan zijn lichaam. Hij is een volwaardig persoon met een verhaal over zijn ziekte. Door dat verhaal kan hij veranderingen accepteren en een nieuw perspectief scheppen. Dementerenden zijn onzeker door het verlies van recent geheugen: terugblikken op een krachtiger periode versterkt hun identiteit, het geeft zelfvertrouwen en eigenwaarde, en gevoelens van verbondenheid en veiligheid. Positieve herinneringen oproepen beïnvloedt emotie, stemming en gedrag.
Behalve dementerenden kunnen ook daklozen en verslaafden niet goed afstand nemen om over hun leven na te denken, zo blijkt uit onderzoek. Het blijven losse fragmenten.
Bruikbaarheid van levensverhalen in de gezondheidszorg

TIP:  Zazen, adem en hartvariabiliteit

De klinische bruikbaarheid van de narratief wordt in toenemende mate ingezien. Er komt daardoor meer aandacht voor het individuele en het bijzondere in het verhaal van de patiënt. De patiënt moet zijn verhaal kunnen vertellen zodat de hulpverlener de betekenis van de ziektesituatie van de patiënt leert kennen.
Vanuit biomedisch-wetenschappelijk perspectief zou men een jonge vrouw met borstkanker een operatie kunnen voorstellen die zicht geeft op de grootste overlevingskans, maar als men het verhaal van de patiënte kent en de impact van de operatie, komt men mogelijk tot andere beslissingen.
Een ander voorbeeld: een dame van 85 jaar weigert 24-uurs thuiszorg uit angst dat mensen dingen zullen meenemen. Bij doorvragen blijkt dat ze bepaalde (oude-familie) stukken gereserveerd heeft voor haar kleinkinderen. Door deze onthulling kon dit ‘weg schenken’ nu al vormgegeven worden. Bovendien werd dit voor de kleinkinderen een betekenisvol gebeuren in het contact met haar (dus in hun levensverhaal).
Medische besluiten worden genomen op basis van (a) wetenschappelijke kennis die smal en specifiek is en convergerend van aard en (b) metaforische kennis die breed en divergerend is. Kortom medische besluiten moeten genomen worden op basis van een mix tussen wetenschappelijke feiten en de betekenis van de situatie voor de patiënt vanuit zijn unieke levensverhaal.
Vijfsoorten levensverhaalmethoden
1. Reminiscentie: positieve herinneringen triggeren

Dit is een eenvoudige en lichte interventie. Op ontspannen en spontane wijze worden herinneringen opgehaald. Triggers wordt vaak gebruikt om herinneringen van lang geleden op te halen: historische foto’s, voorwerpen uit een voegerhuishouden, oude spelletjes, geuren, toneelstuk, film, muziek uit eigen jeugd etc. Het is een plezierige tijdsbesteding, het versterkt de identiteit en (in groepen toegepast) contact en gemeenschapszin. Het wordt doorgaans toegepast door activiteitenbegeleiders, vrijwilligers in verzorging- of buurthuizen etc.
2. Life review: een evaluatieve terugblik

TIP:  Dagelijkse beslommeringen correleren met hoofdpijn

Deze interventie is meer intensief en meer gestructureerd. Men blikt hierbij niet alleen terug op het leven, maar beoordeeld dit ook. Het gaat er om een balans op te maken van de levensloop, opnieuw betekenis te geven aan vroegere ervaringen en meer zin te geven aan het huidige leven. Positieve en negatieve fragmenten worden opnieuw gewogen en geïntegreerd tot een nieuw positief geheel (re-storying of re-shaping). De eigen identiteit staat meer centraal. Doorgaans toegepast door psychologen etc. Vaak is een externe crisis de aanleiding tot life review.
3. Autobiografie: geschiedenis schrijven

Men schrijft zelf een verhaal over het eigen leven (of delen daarvan) waarbij de belangrijkste thema’s (zowel positief en negatief) aanbod komen. Het ontstaat vanuit een innerlijke behoefte. Het is een plezierige activiteit om de samenhang in het eigen leven te ontdekken of bepaalde fragmenten uit het leven te verdiepen. Zelfreflectie is hierbij belangrijk en het kan heilzaam zijn, maar het is geen therapie. Het bevordert zelfbewustzijn en zelfrespect, en versterkt het beleven van zin. In groepen toegepast geeft het voorlezen en uitwisselen van levensverhalen een extra positief effect.
4. Life history: een casestudy door professionals

Bij deze interventie wordt het levensverhaal door de professional opgetekend om beter aan te sluiten bij de wensen, waarden, rollen en gewoonten van de cliënt. Via verschillende methoden probeert men dit verhaal te construeren en verifieert dit bij de patiënt. Evaluatie van het levensverhaal door de cliënt is hierbij geen primair doel maar een bijkomstig doel.
5. Narratieve coaching: een nieuw hoofdstuk in leven of loopbaan

TIP:  Effecten van psychologsiche behandeling van eczeem

Bij narratieve coaching wordt gezocht naar het verband tussen verschillende levenservaringen en bepaalde keuzes in de levensloop, veelal met betrekking tot loopbaan en carrière. Het ordenen van het levensverhaal brengt centrale thema’s aan het licht en laat zien wat belangrijk is. Dit helpt bij belangrijke overgangen naar andere levensfasen (toekomst). Het wordt vaak door human resourcemedewerkers toegepast.
6. Zelf met het levensverhaal aan de slag

Er zijn ook meer informele methoden om met het eigen levensverhaal aan de slag te gaan: dagboek bijhouden, weblog, lezen van biografieën en romans, stamboom onderzoek, contact zoeken met mensen uit je jeugd etc. Ook jongeren hebben een hang naar hun verleden zo bleek uitonderzoek. Schoolbank.nl is populairder dan Hotmail of Google, zo bleek onder een groep hoog opgeleide twintigers en dertigers. De eigen ouders interviewen (ontwikkeld door het Trimbos-instituut) geeft een betere relatie, diepere verstandhouding en meer begrip. De ouders voelen zich daarna sterker erkent en ervaren een verhoogd gevoel van competentie.

Zie ook:

Frank, G. (1996) Life histories in occupational therapy clinical practice. The American Journal of Occupational Therapy 50(4).
Spencer, J., e.a. (1997). Helping clients develop hopes for the future. The American Journal of Occupational Therapy 51(3).

Mies, L. (2007). Levensverhalen in de praktijk: interventies in gezondheidszorg en welzijnswerk ( p271-281). In: Bohlmeijer, E., Mies, L., Westerhof, G., Ed. De betekenis van levensverhalen. Houten, Bohn, Stafleu Van Loghum.

Peter van Burken

Peter van Burken

Psycholoog / ex-fysiotherapeut. Auteur van Gezondheidspsychologie voor de fysiotherapeut en het boek Mindfulness en Fysiotherapie. Initiator en docent Psychfysio opleidingen.

Zin in een leuke en boeiende cursus?

Kijk dan hier voor inspiratie!

" 3000+ tevreden fysiotherapeuten gingen je voor. "

Nieuwsbrief

Elke twee weken 3 samenvattingen voor fysiotherapeuten. Gratis, al 17 jaar. 6000+ fysiotherapeuten gingen je voor.

Database met 1500+ artikelen

Voorjaar 2023

Werken met beleving en emotie binnen de fysiotherapie

3 dagen. Start 15 mei 2024. Prijs € 595,- …

Acceptance and Commitment Therapy bij pijn

3 dagen. Start 7 juni 2024. Prijs € 495,-…

Pijn- en Stressmanagement technieken

3 dagen. Start 31 mei 2024. Prijs € 595,-…

Vrouw doet pilates oefeningen en voorkomt daardoor rugpijn.

Fysiopilates opleiding

9 dagen. Start 10 september 2024. Prijs € 1395,-…

De Mindful Fysiotherapeut

8 dagen. Start 12 september 2024. Prijs € 1395,-…

Dansante Fysiotherapie op basis van Laban/Bartenieff

8 dagen. Start 20 september 2024. Prijs € 1395,-…

Vrouw stretcht mindfull tegen rugpijn.

Belevingsgericht lichaamswerk binnen de fysiotherapie

5 dagen. Start 28 september 2024. Prijs € 995,-…

kngf-logo-klein
keurmerk-fysiotherapie-logo-klein
crkbo_instelling_rgb