Somatoforme stoornissen en vertekenen van informatie

Somatoforme stoornissen hebben met elkaar gemeen dat de lichamelijke symptomen niet (volledig) door een medische factor kunnen worden verklaard. Tegenwoordig neemt men aan dat deze patiënten (a) de lichamelijke symptomen versterkt waarnemen, (b) dat ze er disfunctionele ziekteopvattingen over hebben en (c) daardoor onschuldige lichaamssignalen als bewijs voor een ernstige ziekte interpreteren. Dit geeft angst die weer de lichaamssensaties zal versterken. De disfunctionele ziekteopvattingen over de biomedische aard van de lichamelijke klachten en de opvattingen over vermeende kwetsbaarheid leiden bovendien tot disfunctioneel ziektegedrag die het syndroom chronisch maken.

Vertekende informatieverwerking
Door de disfunctionele ziekteopvattingen neigen de patiënten selectief op informatie te letten die hun opvattingen bevestigen en negeren ze informatie die dat tegenspreekt.
Dit vertekenen van informatie kan plaatsvinden tijdens het (1) opslaan van de informatie, bijvoorbeeld door selectieve aandacht voor ziekte relevante stimuli, en (2) tijdens het ophalen (herinneren) van informatie.
Vertekening door selectieve aandacht kan men achterhalen door impliciete testen zoals woord-afmaak taken. Vertekening die ontstaat vanuit het geheugen (bijvoorbeeld selectief bepaalde dingen herinneren) kan door expliciete testen achterhaald worden (bijvoorbeeld free recal en herkenning).
Naar het vertekenen van ziektegerelateerde informatie is bij patiënten met somatoforme stoornissen nog relatief weinig onderzoek gedaan.

Methode
De deelnemers bestonden uit 33 personen met multiple somatoforme symptomen. De mannen moesten minimaal drie somatoforme symptomen hebben, de vrouwen minimaal vijf. De deelnemers in de gezonde controle groep (n=25) hadden geen lichamelijke symptomen of alleen symptomen die wel door een arts medisch verklaard zijn.
Met de volgende vragenlijsten werden enkele psychologische eigenschappen van de proefpersonen in kaart gebracht:

Somatoforme stoornissen: SOMS-2
Somatoforme symptomen afgelopen week: SOMS-7
Hypochondrische angst en zorgen: Whitely Index (WI) 14-items
Depressie: Beck depression Inventory (BDI).
Intelligentie quotiënt: Mehrlachwahl-Wortschatz-Intelligenztest (MWT-B)

Globale beschrijving van de opzet van het experiment
Het onderzoek bestond uit drie delen. In elk deel werden de volgende vier groepen van elke 12 woorden gebruikt:

Negatief emotioneel ziekte gerelateerd: benauwdheid, infectie, hersenbloeding etc.
Negatieve emotionele woorden algemeen: falen, jaloers, oorlog, etc.
Positieve emotionele woorden algemeen: affectie, vertrouwde, compliment, etc.
Neutrale woorden: balpen, kleed, papier, etc.

Deze gebalanceerde woordenlijst is na uitgebreid testen ontstaan.

De testprocedure
Vooraf: de deelnemers kregen telkens een set van drie willekeurige woorden uit elk van de vier categorieën via een computer aangeboden. Ze moesten proberen de woorden te onthouden door ze aan relevante gebeurtenissen te associëren. Elke woord werd 7 seconden aangeboden. Daarna volgden de drie onderstaande testen.
(a) Free recal: aan het eind van het experiment moesten de deelnemers alle woorden opschrijven die ze zich konden herinneren (= free recal = expliciet geheugen).
(b) Woord afmaak taak: in de daarop volgende taak moesten ze 44 woorden afmaken die met de eerste 3 of 4 letters van het woord begonnen. Het betrof ook nu weer de woorden die ze moesten onthouden (= impliciet geheugen test).
(c ) Herkennen: als laatste werd een woord herkenningstest gedaan, waarbij de woorden uit de oorspronkelijke lijst gebruikt werden in combinatie met soortgelijke woorden die nog niet aangeboden waren. De deelnemers kregen de opdracht aan te geven welke woorden ze herkenden.

Resultaten
In alle drie de testen bleken de ziektegerelateerde woorden door zowel de patiënten met somatoforme stoornissen als door de gezonde controlegroep, beter onthouden of herkend te worden dan de andere woordgroepen. Dit betekent dat deze woorden zowel voor patiënten als gezonde mensen meer betekenis of impact hebben.
Alleen in de impliciete geheugentest (de woord afmaak taak) ‘herinneren’ de patiënten de ziektegerelateerde woorden beter dan de gezonde controle groep (zie fig 2).

Samenvattend
In dit experiment vindt men gedeeltelijk bewijs dat patiënten met somatoforme stoornissen ziektegerelateerde informatie vertekend verwerken. Het betreft dan voornamelijk de impliciete verwerking. Verder onderzoek blijft nodig.