Raakpunten tussen spiritualiteit en mentaal- en fysiek welzijn: actieve hoopvolle verbondenheid

Vanaf de verlichting in de 17e eeuw tot aan het begin van de twintigste eeuw meende men dat verlichting van lijden vooral door de ontwikkeling van wetenschap en technologie gegeven zou worden. Door deze visie beschouwd men tegenwoordig “ spiritualiteit als therapie” als een alternatieve- of complementaire therapie.
Ondanks dat het biopsychosociale model ruimte biedt voor gedachten, gevoelens en gedragingen van de patiënt, en daardoor ruimte creëert voor ‘spiritualiteit’, is spiritualiteit in de sociale wetenschappen toch lange tijd onderbelicht geweest. Daar is ondertussen vanaf de jaren 90 verandering in gekomen. Deze veranderingen zijn ook merkbaar binnen de gezondheidsetting. Drie voorbeelden:

• In de verenigde staten bijvoorbeeld biedt bijna 2/3 van de medische opleidingen een cursus met ‘spiritualiteit’ als thema aan.
• De World Health Organisation (WHO) beschrijft gezondheid als “all embracing including physical, mental, social and spiritual aspects”.
• Onderzoek heeft ondertussen bevestigd dat religie en spiritualiteit een relevante bijdrage leveren aan gezondheid en herstel.

Wat zijn de kernmerken van spiritualiteit en hoe verhouden die zich tot gezondheid?

Theologische deskundigen van verschillende richtingen (boeddhisme, hindoeïsme, quakerisme, katholicisme, en judaïsme) vinden de volgende drie elementen kenmerkend voor spiritualiteit:

Actief ———————- passief
Hoopvol —————— hopeloos
Verbondenheid ——— separatie

In het volgende zal vanuit deze drie kenmerken een verbinding naar gezondheid gelegd worden.

Actief

Spiritualiteit is meer een actief dan een passief proces. Het is een proces gericht op ontwikkeling. Vanuit dit actieve element worden patiënten en zorgverleners aangespoord hun spiritualiteit actief te ontwikkelen. Het actieve element heeft ook een effect op therapietrouw. Doorgaans hebben mensen met positieve spiritualiteit meer (actieve) therapietrouw. Spiritualiteit legt vanuit haar actieve element meer nadruk op actieve coping en helen dan op passief genezen.

Hoopvol

Hoop en optimisme zijn erg belangrijk voor het welzijn. Hoop is een centraal kenmerk van spiritualiteit. Tegelijkertijd blijkt uit diverse onderzoeken dat hoop en optimisme een herstelbevorderende factor voor gezondheid zijn.

Verbondenheid

Activiteit en optimisme/hoop worden altijd beïnvloedt door de derde factor van spiritualiteit: verbondenheid. Het gaat bij verbondenheid om een gevoel van in contact zijn met zichzelf, anderen en het totale universum. Deze driedeling komt vaak terug: ik, ander, universum.

Definitie

Spiritualiteit kan daarom gedefinieerd worden als een actief en hoopvol/optimistisch proces waarbij men streeft naar diepere verbondenheid met zichzelf, de ander en het universum.

Opmerking samenvatter

Vanuit een puur biomedische kijk streeft men genezing na. Niets meer en niets minder. Er is geen hogere doelstelling dan dat. Vanuit het biopsychosociale model is genezing ook wenselijk, maar krijgt helen en aanpassen aan de ziekte ook ruimte. Als het spirituele aspect zoals hierboven beschreven ingebracht wordt dan staat genezen en helen niet meer op zichzelf maar ten dienste van de hogere doelen die men in zijn leven nastreeft. Deze hogere doelen zijn dan een actieve hoopvolle/optimistische groei naar meer verbondenheid met zichzelf, de ander en het universum. In termen van het ICF kan men zeggen dat de participatie vanuit een overstijgend perspectief voorop staat. Vanuit dit model kan men een aantal vragen aan de patiënt stellen: ‘in welke mate belemmerd of bevorderd uw aandoening uw spiritualiteit (actieve hoopvolle verbondenheid)?’ Een vraag de andere kant op luidt ‘in welke mate helpt uw spiritualiteit u met uw aandoening om te gaan?’

Ter afsluiting: december is een uitgelezen maand om meer aandacht te besteden aan het thema spiritualiteit, religie en gezondheid. PsychFysio hoopt dat binnen de psychosomatische fysiotherapie dit thema verder uitgewerkt zal gaan worden.