Neutrale- en relatief ongerichte aandacht (mindfulness) is gunstig bij chronische pijn

In essentie kunnen we dingen op de ‘automatische piloot’ doen en beleven, of kunnen we de dingen met aandacht doen. We spreken van mindfulness als we de dingen bewust en met aandacht observeren vanuit een psychologisch neutrale instelling (dus belangeloos en niet emotioneel gekleurd), en bovendien deze aandacht relatief breed of ongericht houden (dus zonder intense concentratie op één aspect). Het is een manier om gedachten, emoties, gedrag en lichaamssensaties neutraal te observeren, waardoor de automatische psychologische reactie op de ervaringen verminderd wordt. Dit leidt tot een meer gebalanceerde, minder automatisch, en meer realistisch contact met situaties, en tot meer effectief handelen. Mindfulness wil niet de ervaring zelf veranderen maar de manier van observeren en dus reageren erop.
Binnen chronische pijn is deze manier van gewaarzijn met succes toegepast (John Kabat-Zin, 1985). Mindfulness is een geheel andere manier van waarnemen dan wat veel pijnpatiënten gangbaar doen bij pijn: ze consenteren zich op de pijn (smal aandachtsgebied) en zijn daarin emotioneel negatief geladen. Omdat bekend is dat chronische pijn niet of moeilijk te verminderen is, kan men wel proberen met mindfulness training de houding/beleving of impact van die pijn te beïnvloeden.

De auteurs onderzochten of chronische pijnpatiënten die meer ‘mindful’ zijn minder pijn, minder emotionele stress, minder beperkingen in activiteiten hadden, en minder pijnmedicatie namen. Bovendien keken de auteurs of mindfulness geassocieerd was met meer acceptatie van de pijn. Met acceptatie van pijn wordt bedoeld: de pijn opmerken maar er niet op reageren. Acceptatie van pijn bleek in eerder onderzoek al een belangrijke voorwaarde voor goed functioneren met pijn.

Methode

Aan de studie deden 105 deelnemers mee die zich aanmeldden voor een interdisciplinair pijnprogramma. 54% heeft lage rugpijn. De volgende primaire variabelen werden gemeten:

• Mindfulness: werd gemeten met de Mindful Attention Awareness Scale (MAAS; Brown and Rayan, 2003).
• Depressie: met de BC-MDI.
• Pijn acceptatie: Chronic Pain Acceptance Questionnaire (CPAQ: McCracken e.a., 2004).
• Vrees, vermijding, angstige gedachten rond chronische pijn: Pain Anxiety Symptoms Scale (Pass-20; McCracken e.a., 2002, Nederlandse versie? Roelofs e.a. 2004).
• Impact van het gezondheidsprobleem op functioneren: Sickness Impact Profile (SIP, Bergner e.a. 1981).

Resultaten

Patiënten die hoog scoorden op mindfulness gebruikten minder pijnmedicatie en antidepressiva. Ook ervoeren ze minder pijn, emotionele stress, depressie of psychosociale beperkingen en beperkingen in activiteiten, en accepteerden hun pijn meer dan patiënten die lager scoorden op mindfulness.
Uit regressie analyse bleek dat mindfulness een eigen onafhankelijk effect had op de meeste effectvariabelen. De sterkte van het effect van mindfulness was klein tot ‘medium’ maar soms behoorlijk sterk.
Omdat mindfulness als term zijn wortels heeft in oosterse filosofische stromingen wordt ze met argusogen bekeken binnen de wetenschap. Recent onderzoek echter laat zien dat mindfulness een helder af te bakenen en te onderzoeken begrip is dat eenvoudigweg te maken heeft met hersenprocessen zoals aandacht en emotioneel reageren.

Opmerkingen samenvatter

Binnen de psychosomatische fysiotherapie worden diverse oefeningen gebruikt die mindfulness bevorderen.