Pijneducatie: een kort Nederlandstalig voorlichtingsfilmpje voor patiënten

We kunnen ons voorstellen dat het korte filmpje vragen oproept. Daarom hebben we hieronder de letterlijke tekst van het filmpje uitgeschreven met wat extra uitleg erbij.

Iedereen is het er over eens dat pijn een universeel menselijke ervaring is.

Iedereen heeft weleens pijn gehad en gezien dat ook andere mensen pijn ervaren. Het is zelfs abnormaal en ook gevaarlijk als iemand door een bepaalde ziekte geen pijn kan ervaren.

We weten nu dat pijn voor 100% van de tijd geproduceerd wordt door het brein.

Deze opmerking komt natuurlijk niet overeen met de door jouw ervaren pijn. Deze wordt immers ergens aan de binnen- of buitenzijde van je lichaam gevoeld. Je wijst dan naar dat lichaamsdeel en niet naar je brein. Maar in essentie is het toch het brein dat de pijngewaarwording creëert.

Acute pijn

Dit betreft elke pijn, ongeacht hoe die voelt: … scherp, dof, sterk of mild. En ongeacht hoe lang je het al hebt. Je hebt het mogelijk een paar weken of een paar maanden. Dit wordt acute pijn genoemd, en het komt voor bij weefselbeschadiging. Bijvoorbeeld door een rugletsel of een verstuikte enkel.

Pijn heeft in deze acute fase, als er weefselbeschadiging is, een waarschuwingsfunctie. Immers, het weefsel is beschadigd en verzwakt en moet tijdens deze herstelperiode in zekere mate beschermd worden.

En in het algemeen wordt je geadviseerd actief te blijven en geleidelijk je normale dingen weer op te pakken, inclusief je werk.

Actief blijven heeft als voordeel dat het weefsel daardoor een betere kwaliteit krijgt tijdens het herstel. Terecht is de opmerking dat je geleidelijk meer actief moet worden. Als je het overdrijft kan je juist de pijn verergeren door het weefsel geen tijd te gunnen voor herstel. Bouw dus geleidelijk de belasting op en neem in aanvang nog pauzes om de pijn weer te laten zakken.

Het kan ook zijn dat je de pijn al drie maanden of langer hebt. Deze pijn wordt over het algemeen ‘aanhoudende pijn’ of ‘chronische pijn’ genoemd. Omdat bij deze pijn weefselbeschadiging niet het hoofdthema is.

Dit laatste is erg belangrijk: als weefselbeschadiging bij veel chronische pijnen niet meer meespeelt, wat veroorzaakt dan de pijn? Een goede vraag waar we in een tweede pijnfilmpje nog op terugkomen.

Chronische pijn

Wat echter minder duidelijk is, als je verteld wordt dat je chronische pijn hebt, is weten wat je er het beste aan kunt doen.

Helaas is dit maar al te vaak het geval. In aanvang zoek je samen met fysiotherapeuten, artsen en specialisten naar de oorzaak van de pijn. Met z’n allen wordt gezocht naar afwijkingen in het lichaam, zoals: is er een botbreuk over het hoofd gezien, zit er een zenuw klem, wordt de pijn door reumatische artritis veroorzaakt? Als de lichamelijke onderzoeken niets opleveren houdt het zoeken plotseling op. Doordat er geen lichamelijke afwijking gevonden is, kunnen deze hulpverleners meestal niets meer. Want als er geen lichamelijk afwijking gevonden wordt, of wel een afwijking maar waar men medisch gezien niets aan kan doen, dan val je in de ogen van de hulpverlener buiten zijn werkveld en houdt het op. De beruchte en voor veel patiënten ergerlijke opmerking volgt dan ‘U zult ermee moeten leren leven’. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, denkt de patiënt dan, en dat is ook zo.

Nu, in Nederland, maar ook in bijvoorbeeld Australië, is chronische pijn een erg groot probleem. Feit is dat 1 op de 5 mensen het heeft.

Er zijn dus erg veel mensen met chronische pijn. Dat wil niet zeggen dat iedereen daar even sterk onder lijdt. Sommige mensen hebben gewoon echt minder pijn  en anderen hebben manieren gevonden om er inderdaad zeer acceptabel mee te leven. Er is echter ook een grote groep die zich niet of nauwelijks staande kan houden in hun gevecht tegen de chronische pijn.

En een brein hebben die pijn blijft produceren, zelfs nadat het lichaamsweefsel hersteld en buiten gevaar is, is absoluut geen lolletje.

Inderdaad kan dat erg ellendig zijn.

Sommige mensen zeggen: ‘het voelt nog steeds alsof er iets verkeerd is in mijn lichaam’. Maar dat is het hem juist!

Hier wordt bedoeld dat je inderdaad het gevoel hebt alsof er iets verkeerd is. Dit ‘alsof gevoel’ voelt heel echt en waar aan. Het voelt daadwerkelijke alsof er iets in het weefsels verkeerd is, maar dat is niet echt zo. Natuurlijk is er ergens anders wel wat ‘verkeerd’ in het lichaam, namelijk in het zenuwstelsel of je brein. Niet dat die beschadigd zijn, maar ze zijn wel hypergevoelig geworden en blijven spontaan pijn ervaren.

Sensitisatie

Op het moment dat iets gevaarlijks uitgesloten is, zullen gezondheidswerkers uitleggen dat de meeste dingen in het lichaam genezen zijn, voor zo goed als ze kunnen binnen 3 tot 6  maanden. Dus aanhoudende pijn die geproduceerd wordt door het brein, gaat minder over structurele veranderingen in het lichaam en meer over de hypergevoeligheid van het zenuwstelsel.

Deze hypergevoeligheid, of technisch gesproken ‘sensitisatie’, speelt een centrale rol bij chronische pijn en zoals we straks zullen zien ook in het omgaan met de chronische pijn.

Met andere woorden: het is meer complex.

In het filmpje werden de woorden biologisch, psychologisch, sociaal, cultureel, en omgeving genoemd als factoren die sensitisatie van het zenuwstelsel kunnen geven.

Door uit te vinden wat er aan de hand is, kun je het hypergevoelige brein en het zenuwstelsel opnieuw gaan trainen.

Dat is het bijzondere van het brein. Aan de ene kant kan het leren om overdreven gevoelig te reageren rond pijn, maar gelukkig kan het ook weer leren om minder gevoelig te reageren.

Alle kanten van pijn bekijken

Om dit te doen is het nuttig om naar alle zaken te kijken die het zenuwstelsel beïnvloeden en die misschien bijdragen aan jouw individuele pijnervaring. Wat kan helpen is vanuit een breder perspectief naar chronische pijn te kijken, en door het gebruik van een gestructureerde benadering en een plan van aanpak is het minder aannemelijk dat iets belangrijks gemist wordt.

Wees eerlijk: echt gestructureerd naar je pijn kijken vanuit alle perspectieven, en vervolgens een doordacht plan van aanpak maken en je daar aan houden, dat heb je waarschijnlijk nog nooit geprobeerd of doorgezet. De methode die op de website actbijpijn.nl beschreven wordt, is één zo’n plan van aanpak. Weliswaar niet zo zeer om je pijn te laten verdwijnen, maar om ermee te leren leven. Dat lijkt weinig, maar kan voor je kwaliteit van leven erg veel uitmaken.

Medicijnen afbouwen en bewegen

Laten we starten met de medische kant. Ten eerste: medicijnen nemen kan helpen, maar alleen tot op zekere hoogte. Het zijn meer de actieve benaderingen die noodzakelijk zijn om het brein te hertrainen.

Bewegen, afleiding zoeken, dingen gaan doen die je aanspreken, contacten weer oppakken etc. zijn veel belangrijker dan passieve benaderingen als rusten en pijnstillers slikken. Als het om bewegen gaat kun je vragen aan je fysiotherapeut stellen. Samen kun je naar je activiteiten kijken en deze geleidelijk weer gaan uitbouwen. Je kunt dit ook alleen doen, maar de kans op mislukking en teleurstelling is dan aanwezig, als je te hard van stapel loopt. Je zenuwstelsel reageert waarschijnlijk overgevoelig (gesensitiseerd) en dat vraagt om een genuanceerde, geleidelijke opbouw van de fysieke activiteiten. Doe je telkens te veel dan werkt het juist averechts, want dan ben je het zenuwstelsel juist meer overgevoelig aan het maken (sensitiseren). Vandaar het advies: laat je hierin begeleiden door je fysiotherapeut.

Dus medicijnen gebruiken om aan de slag te kunnen gaan is oké.

Medicijnen kunnen wel degelijk behulpzaam zijn om bijvoorbeeld weer op gang te komen. Je moet er niet te bang voor zijn, maar ze functioneel inzetten.

En daarna kunnen ze meestal afgebouwd worden en gestopt.

Doorgaans is het advies de afbouw met je arts te overleggen.

Second opinion

Sommige mensen denken ook dat een operatie het antwoord is. Maar als het gaat om een complex probleem zoals chronische pijn is opereren mogelijk niet zinvol. Dus mocht je denken aan een operatie, dan is het ‘t beste een second opinion te vragen en niet te vergeten om alle zaken mee te wegen.

Dit laatste betekent dat als je het medische circuit instapt je tegelijkertijd oog moet blijven houden voor alle andere aspecten die van invloed kunnen zijn op je pijn. Dat is best moeilijk, want de omgeving van het ziekenhuis maakt dat je al snel zelf ook alleen in lichamelijke termen gaat denken. De aanvullende aspecten worden hieronder besproken.

Gedachten en emoties

Ten tweede is het behulpzaam te bedenken hoe je gedachten en je emoties je zenuwstelsel beïnvloeden. Pijn heeft een grote impact op het leven van mensen en dit kan een groot effect hebben op je stemming en stressniveau. Al deze gedachten en overtuigingen zijn op zich ook weer breinimpulsen die de pijn kunnen onderhouden.

Hier staat in een notendop dat pijn en emoties elkaar wederzijds beïnvloeden.

(a) Aan de ene kant kan chronische pijn dermate vervelend zijn dat negatieve emoties zoals verdriet, boosheid, teleurstelling, angst, en soms zelfs depressie, het gevolg kunnen zijn. Dat is belangrijk om te weten, want met name angststoornissen, depressie, maar ook bijvoorbeeld overmatig gebruik van alcohol, rustgevers of pijnstillers hebben aandacht nodig van andere hulpverleners dan alleen de fysiotherapeut. Bespreek deze thema’s met je fysiotherapeut of huisarts en overleg wat je er aan kunt doen.

(b) Aan de andere kant beïnvloeden stress en negatieve emoties de mate van de pijn. Enerzijds omdat ze het zenuwstelsel verder sensitiseren (overgevoelig maken), maar bijvoorbeeld ook door toegenomen spierspanning. Bovendien kan catastroferen over pijn, angstige gedachten over bewegen, gevoelens van hulpeloosheid en pessimisme je pijn versterken.

Maar je kunt manieren leren om stress te reduceren en zo de opwinding binnen het zenuwstelsel te ontwinden. Dit is goed voor je emotionele welzijn en het kan ook de pijn verminderen.

Hoewel een methode als acceptance and commitment therapy (ACT) niet zozeer gericht is op het verminderen van stress en emotie, maar meer op het accepteren en vervolgens waardegericht handelen, kan ze prima aangevuld worden met pijn- en stressmanagement technieken. Belangrijk daarbij is wel dat je ze niet inzet met als hoogste doel om van de pijn of stress af te komen, maar als middel om het hanteerbaar te maken, zodat je je aandacht beter kan richten op het weer oppakken van de draad van je leven. Met andere woorden: voor ontspanningstechnieken etc. geldt hetzelfde als hierboven is genoemd over medicijnen. Ze dienen vooral om aan de slag te kunnen gaan. Ook ten aanzien van ontspanningsoefeningen kun je je fysiotherapeut raadplegen.

Dieet en leefstijl

Het derde gebied dat bekeken moet worden is de rol van dieet en levensstijl. Het is gebleken dat onze moderne leefstijl niet zo goed voor ons is. Het is een feit dat wat we eten en hoe we leven echt kan bijdragen aan een gesensitiseerd of hypergevoelig zenuwstelsel. Als we naar verschillende dingen kijken zoals roken, voeding, alcohol, en activiteitenniveau en eerlijk kijken of er een aandachtsgebied/probleem is op dit gebied, dan is dat een goed begin. Deze zaken kunnen in je plan van aanpak opgenomen worden.

Ook hier kan je fysiotherapeut behulpzaam zijn, maar waarschijnlijk kun je ook de steun gebruiken van andere hulpverleners, zoals je huisarts of bijvoorbeeld een diëtist.

Diepere betekenis van pijn

Ten vierde kan het vaak enorm waardevol zijn om de diepere betekenis van pijn te verkennen en het persoonlijke verhaal daar omheen. Door achteruit te stappen en naar alle dingen te kijken die gebeurden rond de tijd dat de pijn zich ontwikkelde, kunnen veel mensen bruikbare verbanden leggen tussen een zorgelijke periode in hun leven en een verslechterend pijnverhaal. Voor velen kan het erkennen van diepere emoties, een deel zijn van het genezingsproces.

Binnen de ACT-methode, die we hier al voorbeeld aanhalen, kunnen emoties best aanbod komen. Je fysiotherapeut zal hier niet van schrikken, en zal je waarschijnlijk een luisterend oor bieden. Mochten er op dat gebied meer nodig zijn dan kun je natuurlijk ook steun en raad zoeken bij je partner of vrienden, en zeker ook bij een psycholoog.

 Fysieke activiteiten

Het laatste punt, maar niet minder belangrijk, zijn de fysieke activiteiten en het functioneren. Vanuit het perspectief van het brein is het gaan bewegen op comfortabel niveau, zonder angst en waar het brein niet beschermt door pijnreactie, het beste. Je versterkt en traint geleidelijk je lichaamsweefsels.

De uitspraak “op comfortabel niveau het bewegen op gaan bouwen en zonder angst en zonder dat alsmaar pijn uitgelokt wordt” is hier belangrijk. Dat maakt enige oplettendheid in het opbouwen belangrijk. De fysiotherapeut is bij uitstek de hulpverlener die, ondanks de overgevoeligheid van het zenuwstelsel, je toch kan begeleiden bij trainen. Het zenuwstelsel kan dan weer afharden en de spieren worden sterker.

Dus om pijn samen te vatten. Het komt van het brein en het kan her-traind worden. En door het te bekijken vanuit het brede perspectief van de gehele persoon, geeft het je veel aangrijpingspunten om te beginnen. Vraag een helpende hand als je die nodig hebt…, zet een doel … en begin!

© www.PsychFysio.nl
P. van Burken